CECHY MAKROSKOPOWE
|
Owocniki przeważnie regularnie kuliste lub owalne. Wielkość owocników 2-5 cm. Powierzchnia owocnika za młodu jasnożółta, z wiekiem ochrowa, do ciemnobrązowej. Pokryta w różnym stopniu mocno sprasowanymi, żółto-ochrowymi, brązowo-żółtymi lub czarno-brązowymi ryzomorfami. Ryzomorfy najczęściej gęsto oplatają cały owocnik, rzadziej koncentrują się tylko w okolicach podstawy owocnika. Gleba młodych owocników biała, potem brudnożółtawa, w stadium pełnej dojrzałości ciemnooliwkowa do czarnej. Czasem we wcześniejszych stadiach dojrzałości poprzecinana nielicznymi białymi żyłkami. Owocnik na przekroju labiryntowaty, komory hymenialne nieregularne, wydłużone, średniej wielkości – w owocnikach nie w pełni dojrzałych często pełne. Konsystencja owocników zwarta sprężysta. Zapach łagodny, delikatnie grzybowy. Smak przyjemny, kwaskowaty. Powierzchnia owocnika zabarwia się pod wpływem KOH 30% na zielonkawo-oliwkowy kolor.
|
CECHY MIKROSKOPOWE
 Zarodniki R.luteolus
|
Perydium jednorodne, plektenchymatyczne 200-300 μm zbudowane z charakterystycznych wiązek gęsto splecionych strzępek o chaotycznym w stosunku do powierzchni owocnika przebiegu. Strzępki grubościenne, delikatnie inkrustowane, o średnicy 2-6 μm, zabarwione na żółto-brązowo. Wśród strzępek perydium – ale również tramy hymenialnej można zaobserwować liczne, niewielkie amorficzne komórki wypełnione brązowo-żółtą treścią – słabo reagujące z odczynnikiem Melzera. Podstawki bezbarwne, cienkościenne, maczugowate lub cylindryczne, rzadziej butelkowate z wydłużoną szyjką, o średniej wielkości 20-35 x 5-10 μm. Najczęściej 4-8 zarodnikowe ale czasem z większą liczbą zarodników. Brachybasydiole maczugowate, grubościenne, 25-35 x 12-18 μm. Subhymenium nieodróżnialne od tramy hymenialnej, silnie rozgałęzione, zbudowane z septowanych strzępek 1-3 μm. Zarodniki za młodu hialinowe, potem jasnoseledynowe w owocnikach dojrzałych. Zarodniki elipsoidalne, delikatnie obcięte, o średniej wielkości 4,2-8,8 x 2,3-4,1 µm, Q= 2,1-2,5, Qm=2,3, gładkie, wypełnione 1-3 kroplami. Zarodniki anormatywne o kształtach sercowatych, obłogeometrycznych lub przypadkowych występują często i stanowią 5-15 % masy zarodników.
 |
 |
 |
Przekrój perydium |
Przebieg strzępek perydium |
Fragment hymenium |
 |
 |
 |
Charakterystyczne, grubościenne brachybasydiole |
Podstawki |
|
SIEDLISKO
|
Rhizopogon luteolus rośnie wyłącznie w borach iglastych. Mikoryzuje przede wszystkim z różnymi gatunkami Pinus, ale czasem również z innymi drzewami iglastymi. Jest gatunkiem psammofilnym choć bywa też znajdowany w glebach gliniastych. Owocniki wyrastają niezbyt głęboko pod powierzchnią gleby. Często pod płatami mchu lub w iglastej ściółce, semihypogeicznie. Najczęściej w bardzo licznych grupach. Stanowiska niemal zawsze zlokalizowane na odkrytym terenie – na obrzeżach lasów, polanach czy leśnych drogach. Preferuje obszary nizinne i wyżynne – znaleziska na przedgórzu i w górach są bardzo rzadkie. Dojrzałe okazy można zbierać od maja do późnej jesieni. Na tych samych siedliskach bardzo często wyrastają inne gatunki: R. verii, R. vulgaris oraz R. occidentalis. |
WYSTĘPOWANIE
|
Rhizopogon luteolus jest gatunkiem pospolitym, znanym w Polsce z wielu stanowisk historycznych i współczesnych. Równie częsty w krajach Europy i w Ameryce Północnej.
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF 46, Bukowno k. Jaworzna, Czerwiec 2007
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF26, Hutki-Kanki k. Olkusza, Grudzień 2007
Wyżyna Śląska – DF22, Rogoźnik k. Piekar Śląskich, Listopad 2008
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF 36, Błędów k. Olkusza, Listopad 2009
Nizina Śląska – CE 77, Szumirad k. Ozimka, Wrzesień 2010
Pobrzeże Koszalińskie – BA 95, Gorzebądz k. Koszalina, Sierpień 2011
Wyżyna Śląska – DF02, Psary k. Tarnowskich Gór, Październik 2011
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DE 96, Ludwinów k. Złotego Potoku, Lipiec 2016
Wyżyna Śląska – DF33, Grodziec k. Będzina, Sierpień 2018
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF27, Złożeniec k. Smolenia, Sierpień 2021 |
UWAGI
 Grupa owocników
|
Rhizopogon luteolus makroskopowo jest bardzo podobna do nieco rzadziej występującej R. verii. Te dwa taksony w największym stopni różnicuje budowa podstawek oraz kształt i wielkość zarodników. Bywa też bardzo często mylona z występującą na tych samych siedliskach R. occidentalis. Tu kluczową cechą makroskopową jest rekacja powierzchni owocnika z KOH 30%. R. luteolus jest jednym z nielicznych wśród grzybów hypogeicznych, jadalnym gatunkiem. Polska nazwa gatunku to piestrówka żółtawa.
Perydium Rhizopogon luteolus reprezentuje typ budowy perydium: Luteolus, jako jedną z kluczowych cech oznaczeniowych rodzaju Rhizopogon (Martin 1996). Pozostałe typy budowy perydium to: Abietis, Roseolus, Villosulus oraz Corsicus.
|
